हुम्ला — हिमपात सुरु भइसकेकाले हुम्लाका बस्तीहरूबाट बाहिर आउजाउ बन्द भइसकेको छ । हिँडडुल बन्द हुँदैमा पेटले खाना माग्न बन्द गर्दैन । जोहो गरेको अन्नपात रित्तिएका हुम्ली यतिबेला आत्तिएका छन् । एक थरी जनप्रतिनिधिसहित काठमाडौं पुगेर फर्कंदा अलि कति चामल हेलिकोप्टरले ल्यायो । त्यसले नपुगेकाहरू सरसापटले काम चलाउँदै छन् ।

‘गाउँमा मोटो चामल पनि किलोको ३ सय रुपैयाँ घटीमा पाइँदैन,’ नाम्खा गाउँपालिका–२ का छिरिङदोजाम लामाले भने, ‘अचाक्ली महँगीले परिवार पाल्नै मुस्किल भइसक्यो ।’ सीमित संख्याका सम्पन्न परिवारबाहेक अधिकांश हुम्लीले ऋण सापटी गरेरै जीविकोपार्जन गर्ने गरेको उनले बताए । नाम्खामा वर्षमा एक बाली उवा र आलु मात्र फल्छ । कर्णालीको प्रदेश राजधानी सुर्खेतमा प्रतिकिलो ७५ देखि ८० रुपैयाँसम्म पर्ने चामल हुम्ला सदरमुकाम सिमकोटमा १ सय ८० देखि २ सय ५० रुपैयाँमा पर्छ ।

अत्यधिक चिसो भएकाले हुम्लामा आन्तरिक उत्पादनले मुस्किलले ३ महिना खान पुग्छ । गाउँमा ३ महिना खान पुग्ने परिवार धनी हुने लामा बताउँछन् । सरकारले ढुवानी अनुदानको व्यवस्था गरेपछि खाद्य व्यवस्था तथा व्यापार कम्पनी लिमिटेडमा मोटो चामलको मूल्य ५८ र बासमती १ सय १५ रुपैयाँ प्रतिकिलो पर्नु पर्ने थियो । तर सदरमुकाम सिमकोटको डिपोमा समेत साउनदेखि चामल पुगेको छैन । जसका कारण सिमकोटमै महँगी अचाक्ली छ । अहिले सिमकोटमा चिनी प्रतिकिलो २ सय २० रुपैयाँ छ भने चाउचाउ र बिस्कुट प्याकेटको ८० रुपैयाँभन्दा कममा पाइँदैन । हुम्लामा सबै सामान महँगो भए पनि काठमाडौंमा २० रुपैयाँ प्रतिकिलो पाइने नुन ९ रुपैयाँ पर्छ । सरकारले ढुवानी अनुदान दिएकाले नुन सबैभन्दा सस्तो उपभोग्य वस्तु भएको हो ।

विज्ञापन

ढुवानी नै महँगो भएपछि महँगीको मार परेको हुम्ला उद्योग वाणिज्य संघका अध्यक्ष नाम्ग्याल लामा बताउँछन् । ‘नेपालगन्ज र सुर्खेतबाट जहाजमा सामान ढुवानी गर्न किलोको १ सय २५ रुपैयाँसम्म भाडा तिर्नुपर्ने बाध्यता छ,’ उनले भने, ‘सिमकोटसम्म सडक आइपुगे सामानहरूको भाउ झन्डै आधै घट्छ ।’ सदरमुकाम सिमकोट पुग्न कर्णाली राजमार्ग हुँदै कालीकोट, मुगु र बाजुरा हुँदै सडक निर्माण भइरहेको छ । कालीकोटको खुलालुदेखि सल्लीसल्लासम्मको १ सय २२ किलोमिटर सडक नेपाली सेनाले निर्माण सम्पन्न गरी गत असार ३१ मा सडक विभागलाई हस्तान्तरण गरेको थियो । सल्लीसल्लाभन्दा माथि १२ किलोमिटरको दुलीकुनासम्म सडक विभागले ट्र्याक खोलेको थियो ।

अहिले कर्णाली करिडोरको कालीकोटमा ४०, बाजुरामा ४४ र हुम्लाको कुवाडी खोलादेखि सल्लीसल्लासम्म ३९ किलोमिटर सडक जोडिएको छ । तर अझै १२ किलोमिटर सडकको ट्र्याक खोल्न बाँकी छ । उक्त सडक निर्माणका लागि सरकारले झन्डै २ महिनाअघि नेपाली सेनालाई जिम्मा दिए पनि अझै काम सुरु हुन सकेको छैन । कडा चट्टान र जटिल भूगोलका कारण अझै सिमकोटसम्म सडक पुग्न कम्तीमा एक वर्ष पर्खिनुपर्ने अध्यक्ष लामाले बताए ।

‘२५ किलोको एक बोरा चामल सिमकोटमा ४५ सय रुपैयाँमा बिक्री भइरहेको छ,’ उनले भने, ‘फुटकरमा कम्ती परे किलोको २ सय ५० रुपैयाँ छ ।’ ढुवानी भाडाकै कारण उपभोग्य वस्तु हुम्लीलाई महँगो परेको उनले बताए । अधिकांशको जीविकोपार्जनको आधार जडीबुटी व्यवसाय हो । हुम्लामा कटुकी, चिराइतो, भोल्ते, पाँचऔंलेलगायत जडीबुटीको राम्रो उत्पादन हुन्छ । हुम्लाका बासिन्दा आफ्ना बस्ती नजिकका वनबाट जडीबुटी संकलन गर्छन् र आफ्नो खर्च टार्छन् ।

स्थानीयस्तरमा उत्पादित जडीबुटी २ सयदेखि १ हजार रुपैयाँ प्रतिकिलो बिक्री हुने व्यवसायी गुरु लामाले बताए । ‘जडीबुटी नभए यहाँका बासिन्दा भोकभोकै मर्थे,’ उनले भने, ‘१/२ महिना टिपेको जडीबुटीले हुम्लीहरूको वर्षभरिको गर्जो टर्छ ।’ सदरमुकाम आसपासका बासिन्दा भने व्यापार र जागिरमा छन् । गाउँमा सिमी, मार्सी, आलु, उवा र चिनो उत्पादन हुन्छ । स्थानीयले आफूले फलाएको अन्न बेचेर बजारको चामल किन्ने गरेको स्थानीय व्यवसायी विजय लामाले बताए । ‘अन्न भनेकै भात हो भन्ने मान्यता अधिकांशमा छ,’ उनले भने, ‘त्यसैले हुम्लीहरू भात भनेपछि हुरुक्कै हुन्छन् ।’ उनका अनुसार सदरमुकाम आसपासका झन्डै १२ सय बासिन्दाको पेसा व्यापार–व्यवसाय हो ।

भूकम्पले तातोपानी नाका बन्द भएपछि मानसरोवर जाने भारतीय तीर्थयात्रीले हुम्लाको नाका प्रयोग गर्ने गरेका थिए । झन्डै ५ वर्ष हुम्लामा पर्यटकीय चहलपहल भए पनि अघिल्लो चैतयता चीनले हिल्सा नाका बन्द गरेको छ । ‘नाका खुलेका बेला कम्तीमा ४/५ सय युवाले राम्रो रोजगारी पाएका थिए, व्यापार गर्न पनि भ्याइनभ्याई थियो,’ उनले भने, ‘नाका बन्द भएपछि हाम्रो रोजीरोटी नै खोसिएको छ ।’

हुम्लामा मजदुरको ज्याला महँगो छ । सिमकोटमा अदक्षको ज्याला एक हजार रुपैयाँ छ भने दक्ष कामदारहरू १५ सयदेखि २ हजार रुपैयाँ पारिश्रमिक बुझ्छन् । ‘विकास–निर्माणका कामले पनि गाउँमै रोजगारी पाएका छौं,’ सिमकोट–५ का अर्जुन रावतले भने, ‘नत्र कसरी महँगी टार्न सकिन्थ्यो र !’ उनले स्थानीय सरकार बनेपछि सडक, घोडेटो बाटो, सिँचाइ, खानेपानी, विद्यालय भवन निर्माणलगायत योजनामा रोजगारी पाइरहेको बताए ।

कर्मचारीको भत्ता बढी भएकाले पनि महँगी थेग्न सजिलो भएको प्रमुख जिल्ला अधिकारी गणेश आचार्यले बताए । उनका अनुसार हुम्लामा कार्यरत करिब ३ सय सरकारी कर्मचारीमध्ये झन्डै आधा स्थानीय छन् । ‘दुर्गममध्ये क श्रेणीको जिल्ला भएकाले कर्मचारीको भत्ता बढी छ,’ उनले भने, ‘नत्र कर्मचारीलाई परिवार पाल्नै कठिन हुन्थ्यो ।’ उनका अनुसार हुम्लामा कार्यरत उपसचिवस्तरका कर्मचारीले १८ हजार, अधिकृतले १४ हजार, नायब सुब्बाले ९ हजार, खरिदारले ८ हजार र श्रेणीविहीन कर्मचारीले ६ हजार रुपैयाँ अतिरिक्त भत्ता पाउँछन् ।

सडक सुविधा पुगेको छैन । बाजुरा, मुगु र हुम्लाको तत्लो भेग हुँदै खच्चडमार्फत ग्यास ढुवानी हुन्छ । त्यसरी सिमकोट पुगेको ग्यास नयाँ सिलिन्डरको १० हजार र साटेको ग्यास ६ हजार रुपैयाँ पर्छ । ‘प्लेनबाट ग्यास ढुवानी गर्न मिल्दैन,’ स्थानीय कमल रोकायाले भने, ‘जति महँगो परे पनि घरघरमा ग्यास चलाउने बढेका छन् ।’

हुम्लामा वनक्षेत्र कम भएकाले दाउरा पनि महँगोमा बिक्री हुन्छ । एक भारी दाउरा ५ सयदेखि एक हजार रुपैयाँमा किन्नुपरेको सिमकोट–४ का चन्द्र शाहीले बताए । ‘महँगो भए पनि सुत्केरी, गर्भवती, बूढाबूढी र बिरामीलाई न्यानो बनाउन दाउराकै आगो आवश्यक पर्छ,’ उनले भने, ‘अरू कामलाई ग्यासको भर गर्न थालिएको छ ।’ सदरमुकाममा रानीवनबाहेक अन्य सामुदायिक वन नहुँदा दाउरा नपाइने उनले बताए ।

३ सय ५० रुपैयाँ किलो गोलभेंडा

अहिले सुर्खेतमा गोलभेंडा ८० देखि एक सय रुपैयाँ छ । हवाई मार्ग हुँदै हुम्ला पुग्दा भने ३ सय ५० रुपैयाँ किलोमा बिक्री हुन्छ । काउली २ सय ५०, बन्दा २ सय रुपैयाँ प्रतिकिलो र साग ४० रुपैयाँ प्रतिमुठा किनिरहेको स्थानीय डोजिन तामाङले बताइन् । उनका अनुसार बर्खायामका २ महिना साउन र भदौमा मात्र हुम्लामा हरियो तरकारी उत्पादन हुन्छ । ‘१० महिना त नेपालगन्ज र सुर्खेतबाटै आएको तरकारी खाने हो,’ उनले भनिन्, ‘ज्यालामजदुरी गरेर परिवार पाल्नेले तरकारी किन्नै गाह्रो छ ।’

अहिले सिमकोट बजारमा तरकारीको मूल्य महँगिँदै गएपछि स्थानीयले पनि स्थानीयस्तरमा उत्पादन हुने वस्तुको मूल्य बढाउन थालेका छन् । गत वर्षसम्म १ सय २० रुपैयाँमा पाइने सिमी सिमकोटमै २ सय रुपैयाँमा बिक्री हुन्छ भने ओखर प्रतिदाना १० रुपैयाँमा किन्नुपर्छ । ‘यहाँका किसान पनि अब त बाठा भए,’ हुम्ला जिल्ला प्रशासन कार्यालयका कर्मचारी विजयराज रोकायाले भने, ‘ढुवानी भाडासँग तुलना गरेर कृषि उपज बेच्न थालेका छन् ।’ उनका अनुसार सिमकोटमा अहिले स्याउ १० देखि १५ रुपैयाँ प्रतिदाना बिक्री भइरहेको छ ।

खच्चडमा इन्धन बोकाएर गाडी

हुम्लामा पेट्रोल ३ सय ७० र डिजेल २ सय ५० रुपैयाँमा बिक्री हुन्छ । मुगुको रारा विमानस्थलमा आइपुगेको इन्धन खच्चडबाट सिमकोट पुर्‍याउन ५ दिन लाग्छ । गमगढीबाट चंखेली–दार्मा–सर्केगाड हुँदै सिमकोट पुगेको इन्धन प्रयोग गरी सदरमुकाम आसपासमा १० वटा जिप र १७ वटा ट्र्याक्टर सञ्चालन भइरहेका छन् ।

राष्ट्रिय सडक सञ्जालमा नजोडिएको हुम्लामा अहिले सदरमुकाम सिमकोटबाट खार्पुसम्म १० किलोमिटर र सिमकोटदेखि ताग्रुखोलासम्म १९ किलोमिटरमा गाडी चल्छ । सिमकोटदेखि हिल्सासम्म ९५ किलोमिटर सडकको ट्र्याक खोलिए पनि पहिरो र हिमपातका कारण गाडी चलेको छैन । उक्त सडकको छ्याछडा भीरमा करिब ७ सय मिटर चट्टानको गेड्रिङ मिलाउन पनि बाँकी रहेको हिल्सा सिमकोट सडक आयोजनाका प्रमुख बिसुन्दास लामाले बताए ।

हेलिकोप्टरबाट ढुवानी गरेका र हिल्सा हुँदै ल्याइएका गाडीहरू सदरमुकाम आसपासका क्षेत्रमा सञ्चालन भइरहेको यातायात व्यवसायी सरोज रावतले बताए । उनका अनुसार खार्पुसम्म ५ हजार र ताग्रुखोलासम्म १५ हजार रुपैयाँमा गाडीहरू रिजर्वमा जाने गरेका छन् । खार्पुसम्म भने प्रतिव्यक्ति ४ सय ५० रुपैयाँ भाडा तोकिएको उनले जानकारी दिए । ‘एकातिर इन्धन महँगो छ, अर्कोतिर गाडी नै बढी मूल्य पर्‍यो,’ उनले भने, ‘त्यसैले भाडा अलि महँगो परेको हो ।’ हिमपात भएका बेला भने हुम्लामा हेलिकोप्टरबाट इन्धन आउने उनले बताए ।