बैतडीको सिगास गाउँपालिका– १, अङडेगाडाका प्रकाश दमाईं (टेलर) गाउँकै भूमिराज आधारभूत विद्यालयका शिक्षक हुन् । सबै समुदाय र जातका बालबालिकाको भविष्य निर्माणका लागि दलितको छोराको शैक्षिक योगदान सर्वमान्य नै छ । तर, आफ्नी आमाले प्राण त्याग्दा घाटसम्म शव पुर्‍याउन उनले मलामी पाएनन् ।

शनिबार बिहान ११ बजेतिर प्रकाशकी आमा ६१ वर्षीया मानाको मृत्यु भएको थियो । मानाको मृत्युको खबर गाउँभर पुग्यो । गाउँले उपस्थित पनि भए, तर उनको शव उठाएर मलामी जान कोही तयार भएनन् । अन्य समुदायका मात्रै होइन, दलित समुदायकै अन्य जातका पनि शव छुनसम्म अगाडि सरेनन् । आङडेगाडामा झन्डै ६५–७० घरधुरी छन् । दमाईं जातिमा प्रकाशको एक घर मात्रै छ । परिवारमा प्रकाशका बुबा जयराम, प्रकाशकी श्रीमती र चार सन्तान छन् । गाउँमा गैरदलितसँगै दलित समुदायकै विश्वकर्मा, नेपाली, लोहारलगायत जात पनि छन् । ३५–३६ वर्षअघि बैतडीकै भूमेश्वर गाविस (हाल पाटन नगरपालिका)बाट यहाँ बसाइँसराइ आएको टेलर परिवारले मृत्युजस्तो शोकको घडीमा पनि मलामी नपाएर सामाजिक अन्याय भोग्नुपरेको छ ।

प्रकाशले गाउँमा कोही शव उठाउन तयार नभएपछि कञ्चनपुरको महेन्द्रनगर र दोधाराचाँदनीबाट काकाका छोराहरू बोलाएको बताए । महेन्द्रनगरबाट श्याम टेलर र दिनेश टेलर तथा दोधाराचाँदनीबाट नवीन टेलर र गोपाल टेलर हिँडिसकेको उनले बताए । ‘आमा बिहानै ११ बजेतिर बित्नुभयो, तर जातकै कारण शव उठाउने मान्छे पाइएन । त्यसैले आफ्ना दाजुभाइ बोलाएर दाहसंस्कार गर्न लागेको छु,’ उनले भने, ‘कञ्चनपुरबाट काकाका छोराहरूलाई बोलाएको छु, सम्भवतः उहाँहरू आइतबारसम्म आइपुग्नुहुन्छ होला । त्यसपछि दाहसंस्कारको काम अघि बढ्नेछ ।’

विज्ञापन

स्थानीय २१ वर्षीय ज्ञानेन्द्र ऐरीले पनि गाउँ–समाजमा जातीय विभेद कायम रहेकाले शव उठ्न समस्या भएको बताए । ‘यता जातीय भेदभाव कायमै छ । अरू सहयोग गरे पनि शव छुन–उठाउन मानेका छैनन् । गाउँमा परियार जातिको परिवार प्रकाश सरको मात्रै हो । उहाँका अरू दाजुभाइ खलकका यहाँ कोही नहुँदा समस्या परेको छ,’ उनले भने, ‘अन्यत्रबाट आफ्ना दाजुभाइ बोलाएर दाहसंस्कार गर्ने तयारीमा हुनुहुन्छ ।’

अर्का एक स्थानीयले जातीय विभेदकै कारण मानाको शव उठ्न नसकेको स्विकारे । ‘यहाँ गैरदलितले दलितको शव नछुने र मलामी पनि नजाने अभ्यास छ । दलितभित्र पनि अन्य जातिले दमाईं जातिको शव नछुने रहेछन् । आफूलाई पर्दा पनि दमाईं जातिलाई शव छुन नदिने रहेछन्,’ उनले भने, ‘त्यसैले उहाँको शव उठ्न सकेन ।’

वडाध्यक्ष रामचन्द्र ऐरीले जातीय विभेदकै कारण शव नउठेको हो कि होइन भन्नेबारे विस्तृत बुझेर मात्रै भन्न सक्ने बताए । तर, टेलर परिवारले गाडीको व्यवस्थापन गरिदिन आग्रह गरेकाले त्यसको खोजी भइरहेको उनले बताए । ‘घटनाबारे विस्तृत रूपमा बुझ्न पाएको छैन । जातकै कारण मलामी नपाएको हो कि के हो बुझ्नुपर्छ,’ उनले भने, ‘टेलर परिवारबाट शव बोक्ने गाडी व्यवस्थापन गर्न आग्रह भएको छ । हामीसँग शववाहन नभएका कारण छिमेकी पाटन नगरपालिकालाई आग्रह गरेका छौँ ।’

त्यसो त आमाको शव बोक्ने मलामी नपाएपछि प्रकाशले गाडीमा हालेर घाटसम्म पुर्‍याउने प्रयत्न दिउँसैदेखि गरेका थिए । तर, दिनभर गाडी नपाएका उनले साँझ ८ बजेतिर मात्रै एउटा ट्रयाक्टर भाडामा पाएका छन् । स्थानीय वसन्त विश्वकर्माले उनकै ट्रयाक्टरमा राखेर घाटसम्म शव पुर्‍याइदिने वचन दिएको प्रकाशले बताए ।

गाउँलेहरू रातभर शव कुर्न शोक परेको घरमा उपस्थित पनि छन्, तर शव छुन तयार छैनन् । प्रकाशको परिवार बसाइँ सरेर यहाँ आएपछि उनको घरमा मृत्युको घटना भएको यो पहिलो हो । बुबाआमाले बालिघरे प्रथामा गाउँमा कपडा सिलाउँदै आएकामा प्रकाश भने स्थानीय विद्यालयमा निजी स्रोतबाट जागिर खाइरहेका छन् । तलब मासिक आठ हजार मात्र पाउँछन् ।

शनिबार राति नयाँ पत्रिकासँगको टेलिफोन संवादमा मानाका छोरा प्रकाशले भने– शव उठाउने मान्छे नभएपछि थातथलो र अन्य ठाउँमा रहेका दाजुभाइ बोलाएको छु, आइतबार दाहसंस्कार गर्छाैँ

सुदूरपश्चिमतिर जातीय विभेद कायमै छ । हाम्रो गाउँमा दलितको शव गैरदलितले नछुने र गैरदलितको शव पनि दलितलाई छुन नदिने चलन छ । यस्ता घटनामा अरू सहयोग भने आदानप्रदान हुन्छन्, तर शव छुँदैनन् । दलित समुदायभित्रकै अन्य जातका मानिसले पनि हाम्रो जात (दमाईं) समुदायको शव छुँदैनन् । हामी (दमार्इं)लाई पनि उनीहरू (दलित समुदायका अन्य जात)को शव छुन दिँदैनन् । यहाँ शव उठाउने मान्छे नभएपछि थातथलो (पाटन नगरपालिका– ४) र अन्य ठाउँमा रहेका दाजुभाइ बोलाएको छु । शव बोक्न ट्र्याक्टर पनि व्यवस्था भइसकेको छ । आइतबार आमाको दाहसंस्कार गर्छाैँ ।

सिगास गाउँपालिका – १ का वडाध्यक्ष रामचन्द्र ऐरी भन्छन्–
घटनाबारे विस्तृत रूपमा बुझ्न पाएको छैन । परिवारबाट शव बोक्ने गाडी व्यवस्थापन गर्न आग्रह भएको छ । जातकै कारण मलामी नपाएको हो कि के हो ? यस विषयमा बुझ्नुपर्छ । तर, शव बोक्ने गाडीका लागि आग्रह गर्नुभएको थियो । हामीसँग शव बोक्ने गाडी नभएका कारण छिमेकी पालिकालाई सहयोग गर्न आग्रह गरेका हौँ । उहाँ (मृतकका परिवार)को आफन्तहरू पनि आउनुभएको छ ।

नयाँ पत्रिकाबाट