बैतडी — अनमी लक्ष्मी धानुकले पुर्चौडी नगरपालिका–४ को भटना स्वास्थ्य चौकीमा काम गर्न थालेको ५ वर्ष भयो । भटना गाउँकै उनी २० मिनेट हिँडेर कार्यालय पुग्छिन् । गर्भवती, सुत्केरीसँगै महिलाका स्वास्थ्य समस्या हेर्ने उनको मुख्य जिम्मेवारी भए पनि यतिमै उनको जागिर सकिँदैन । उनले महिनाको ४/५ पटक गाउँका अन्य टोलमा पनि उपस्थिति जनाउनुपर्छ ।

बालबालिकालाई नियमित खोप लगाउन र सुत्केरी जाँचका लागि आफू नियमितजसो गाउँमा पुग्ने गरेको उनले सुनाइन् । लक्ष्मीलाई गाउँमा पुगेर सेवा गर्न पाउँदा खुसी लाग्छ । आफ्नै गाउँका बिरामीको टोलमै पुगेर सेवा दिन पाउँदा मख्ख पर्ने उनी त्यहाँसम्म पुग्दा भने धेरै दुःख भोग्छिन् । उनले जानुपर्ने कतिपय बस्तीमा हिँड्ने बाटोसमेत छैन । पहाडका अप्ठ्यारा बाटा पार गर्दै खोप स्थलसम्म पुग्नुपर्ने बाध्यता रहेको लक्ष्मी बताउँछिन् ।

गत वर्षदखि कोरोना महामारी फैलिएसँगै गाउँका आइसोलेसन केन्द्रमा ती स्वास्थ्यकर्मीहरूले नै संक्रमितको हेरचाह र उपचार गरे । यतिबेला सरकारले कोरोनाविरुद्ध देशभरि खोप अभियान सञ्चालन गरेको छ । उनीहरू नै दुर्गम बस्तीका खोप केन्द्रमा पुगेर विभिन्न उमेर समूहका व्यक्तिलाई खोप लगाइरहेका छन् ।

विज्ञापन

तर वर्षायाममा भीरपखेरो पार गर्दै बस्तीका खोप केन्द्र पुग्न भने निकै सकसपूर्ण हुने स्वास्थ्यकर्मीहरू बताउँछन् । ‘काम गर्दा दुःख त कति छ भनी साध्यै छैन,’ लक्ष्मीले भनिन्, ‘सडकको कुरा छोडौं हिँड्ने बाटोसम्म छैन । कतिपय ठाउँमा बाटो बनाएर जानुपर्छ । वर्षायाममा त्यही बाटो पनि चिप्लो हुन्छ । लडेपछि ज्यानै जाने जोखिम हुन्छ ।’ भीरको बाटोमा पहिरो र ढुंगा खस्ने जोखिम उत्तिकै हुने उनको भनाइ छ । सुत्केरीहरूले स्वास्थ्य संस्थासम्म आउन बाटो असहज भएकैले उनीहरूको स्वास्थ्य जाँच, परामर्श र उपचारका लागि आफैं घर–घर पुग्नुपरेको लक्ष्मीले बताइन् ।

भटना स्वास्थ्य चौकीमै कार्यरत अहेब रोहित धानुक पनि जोखिमै मोलेर खोप लगाउन बस्ती–बस्तीमा पुग्ने गरेका छन् । ‘दुःख त हुन्छ । वर्षात्मा अझै धेरै । बाढीपहिरो, चिप्लो बाटोसँगै खोलानाला बढेका हुन्छन् । कति ठाउँमा त तर्नै गाह्रो पनि हुन्छ,’ रोहितले भने, ‘दुःखै भए पनि सेवा गर्न पाएकामा खुसी लाग्छ । तर आउजाउ गर्दा बाटो सम्झ्यो भने डर लाग्छ ।’ पुर्चौडीको भटनामा मात्र होइन जिल्लामा अधिकांश दुर्गम गाउँमा कार्यरत स्वास्थ्यकर्मी घण्टौं हिँडेर खोप लगाउन पुग्छन् । असजिलो बाटोमा आधा दिनसम्म हिँडेर खोप केन्द्रसम्म पुग्नुपर्ने सिगास गाउँपालिकाका–५ को ढुंगाड स्वास्थ्य चौकीका इन्चार्ज हेमन्तसिंह साउद बताउँछन् । ‘गाउँमा सडकै नपुगेकाले धेरै हिँड्नुपर्छ ।

खोप बोकेर हिँड्नुपर्दा सास्ती हुन्छ । त्यही पनि कर्तव्य पूरा गर्न लागिपरेका छौं,’ साउद भन्छन् । चार घण्टा पैदल हिँडेर मात्रै खोप केन्द्रमा पुगिने सिगास–९ स्थित चौखाम स्वास्थ्य चौकीकी अनमी हंसा बोहराले बताइन् । ‘अब त बानी परिसक्यो । तर पानी पर्दा र चर्को घाम लाग्दा गाह्रो हुन्छ,’ उनले भनिन् । हरेक महिना दुई दिन खोपका लागि गाउँमा पुग्ने गरेको उनले सुनाइन् । जंगलको बाटो एक्लै हिँड्नुपर्दा ज्यानकै डर हुने गरेको उनको अनुभव छ ।

दुर्गममा खोप लगाउन जाने स्वास्थ्यकर्मी मात्र होइन, खोपका लागि केन्द्रमा पुग्ने महिलाले पनि उत्तिकै सास्ती भोग्नुपरेको छ । गाउँमा धेरै टाढाटाढा घर हुने भएकाले स्थानीयलाई खोप केन्द्रसम्म पुग्न समस्या हुने गरेको हो । सानो बालकसँग एक घण्टाको बाटो हिँडेर खोप केन्द्रसम्म पुग्ने गरेको पञ्चेश्वर गाउँपालिका–१ सेरीकी मालती घटालले दुखेसो गरिन् । ‘गाउँको असजिलो बाटो । घण्टौं हिँड्नुपर्छ । वर्षात्मा त चिप्लिएर लड्ने डर हुन्छ । कम्ता गाह्रो छैन,’ उनले भनिन् ।

यसरी जोखिम मोलेर खोप केन्द्रसम्म पुग्ने स्वास्थ्यकर्मीलाई केहीअघिसम्म सरकारले तहअनुसारको दैनिक फिल्ड भत्ता दिने गरेको थियो । तर अहिले अर्थ मन्त्रालयले भत्ता रोकिसकेको उनीहरूको गुनासो छ । कर्मचारीलाई भत्ता दिन मिल्दैन भन्दै काटिएको स्वास्थ्य कार्यालय बैतडीका खोप सुपरभाइजर निरीक्षक हरिश भट्टले बताए । उनका अनुसार केही स्थानीय तहले फिल्ड खर्च दिने गरे पनि केहीले दिँदैनन् । यसले गर्दा स्वास्थ्यकर्मीले आफ्नै खर्चमा फिल्डको काममा जानुपर्ने बाध्यता रहेको उनले बताए । जोखिम मोलेर काम गर्ने कर्मचारीको खाइपाई आएको भत्ता काट्नु अनुचित भएको उनको भनाइ छ ।