काठमाडौं १२ बैशाख । त्यही भूकम्प जसले २०७२ बैशाख १२ गते गोरखाको बारपाकमा केन्द्रबिन्दू भएर ७.८ रेक्टर स्केलको गएको थियो । ९ हजार जनाको ज्यान लिएको थियो ।

अहिलेसम्म पुनर्निर्माण सकिएको छैन । रानीपोखरीको पुनर्निर्माण गर्ने भनी त्यहींबाट पुनर्निर्माण थालिएको पुनर्निर्माण अहिलेसम्म पूरा भएको छैन । समय सकिँदैछ ।

भूकम्पपीडितले अहिलेसम्म राहत नपाएको अवस्था पनि छ । अंगभंग अहिले पनि बेहालकै अवस्थामा छन् ।

विज्ञापन

यो स्मृति दिवस यसपटक सरकारले कुनै औपचारिक कार्यक्रम गरेन । कोरोना भाइरसको संक्रमण फैलिन नदिन लकडाउन जारी रहेकाले सरकारले कुनै पनि औपचारिक कार्यक्रम नगर्ने जनाएको हो ।

राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीको सन्देश–
राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीले पाँचौँ भूकम्प स्मृति दिवसका अवसरमा भूकम्पमा परी जीवन गुमाएकाको स्मरण गर्दै उनीहरुप्रति हार्दिक श्रद्धासुमन व्यक्त गर्दै घाइते तथा अङ्गभङ्ग भई हालसम्म पनि समस्यामा रहेकाको सहज जीवनको कामना गरेकी छिन् ।

राष्ट्रपति भण्डारीले शुक्रबार जारी गरेको सन्देशमा उक्त कामना गरेकी हुन् । विसं २०७२ वैशाख १२ गते गोरखाको बारपाक केन्द्रविन्दु भई गएको विनाशकारी भूकम्प र त्यसपछिका भूकम्पबाट प्रभावितको उद्धार, राहत र पुनःस्थापनाका साथै ध्वस्त संरचनाको पुनःनिर्माणमा हामीले उदाहरणीय काम गर्न सकेको सन्देशमा भनिएको छ ।

“भूकम्पको निरन्तर धक्काको कारण त्रास र भयमा रहनुभएका र घरबारविहीन हुनुभएका लाखौँ जनतालाई त्राण दिन हामी एकजुट भएका थियौं, संकटका बेला एकजुट हुने राम्रो असल परम्परालाई हामीले कायम राख्नुपर्दछ”, सन्देशमा भनिएको छ, “प्राकृतिक विपद्ले ल्याएको संकटका बेला दिनरात नभनी र दुःखकष्टको प्रवाह नगरी प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्ष रुपमा सहयोग पुर्याउनु हुने सबैलाई हार्दिक धन्यवाद दिन चाहान्छु ।”

सरकारले राष्ट्रिय पुनःनिर्माण प्राविधरणको स्थापना गरी भूकम्पबाट ध्वस्त भएका भौतिक संरचनाको पुनःनिर्माण तथा प्रभावितको पुनःस्थापनाका कार्यलाई अघि बढाएको छ । यसबीचमा करिब पाँच लाख निजी अवास पुनःनिर्माण सम्पन्न हुनाका साथै करिब दुई लाख निजी आवास पुनःनिर्माणको प्रक्रियामा छन् ।

“भूकम्पबाट क्षतिग्रस्त भएका शैक्षिक संस्था, स्वास्थ्य संस्था, विश्व सम्पदामा सूचीकृत सम्पदालगायत अन्य सांस्कृतिक धरोहर, पुल, सडक, खानेपानी, सरकारी भवन, सुरक्षा निकायका भवनको पुनःनिर्माणमा पनि उल्लेखनीय उपलब्धि हासिल भएका छन”, सन्देशमा भनिएको छ, “यसै सन्दर्भमा पुनःनिर्माण पुनःस्थापनाका कार्यमा लाग्नुहुने र सहयोग पु-याउनुहुने सबैलाई हार्दिक धन्यवाद दिन चाहान्छु ।”

देशको भौगोलिक अवस्थाले गर्दा भूकम्प, बाढी, डुबान, पहिलाजस्ता प्राकृतिक प्रकोपको उच्च जोखिममा छौँ । यस संवेदनशील अवस्थालाई मध्यनजर गर्दै पर्यावरणमैत्री एवं सुरक्षित भौतिक पूर्वाधार तथा प्रकोप प्रतिरोध बस्ती निर्माण गरी जोखिम न्यूनीकरण गर्न ध्यान पु¥याउन पर्ने आवश्यक रहेको छ । सबै संरचनाको अध्ययन गरी कमजोर संरचनालाई प्रवलीकरण गर्दै भवनसंहिता अनुसार नयाँ संरचना बनाउने कार्यलाई अभियानका रुपमा अघि बढाउन आवश्यक सम्बन्धित निकायको ध्यान आकृष्ट गराइएको छ ।

“सम्भावित विपद्का बारेमा सामुदायिक सचेतनाका साथै पूर्वतयारी र चुस्त व्यवस्थापन भए मात्रै विपद्लाई राम्रोसँग सामना गर्न र प्रभावकारी प्रतिकार्य गर्न सकिन्छ”, सन्देशमा भनिएको छ, “भूकम्पपछिको राहत, उद्धार, पुनःनिर्माण तथा पुनःनिर्माणका सिकाइले सुरक्षित नेपालको अभियानलाई अघि बढाउन र भविष्यमा विपद्बाट हुन सक्ने क्षतिलाई न्यूनीकरण गर्न थप सहयोग पु¥याउने छ भन्ने विश्वास लिएको छु ।”

 प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीको सन्देश–
प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले भूकम्पपछिको राहत, उद्धार, पुनःनिर्माण तथा पुनःस्थापनाको काममा अघि बढेझै सबै नेपालीको जीवन रक्षाका लागि कोरोना भाइरस विरुद्धको लडाइमा एकताबद्ध हुन सबैमा आग्रह गरेका छन् ।

 प्रधानमन्त्री ओलीद्वारा भूकम्प स्मृति दिवसका अवसरमा आज जारीसन्देशमा भूकम्प स्मृति दिवसका अवसरमा आज जारी गर्नुभएको सन्देशमा विषम परिस्थितिका बीच अनेकन दुःखकष्ट भोग्दै कोरोना रोकथाम तथा नियन्त्रणको अभियानमा जुटन आग्रह गरेका हुन् ।

“सदृश्य भग्नावशेष निर्माण गर्न जति गाह्रो हुन्छ, अदृश्य शत्रुसँंग लड्ने कार्य त्यसभन्दा धेरै जटिल हुँदो रहेछ भन्ने हामी सबैले बुझिरहेकै छौँ”, सन्देशमा भनिएको छ, “यतिबेला विश्वका विभिन्न देशजस्तै हामी पनि अर्को विश्वव्यापी महाविपद् कोरोना भाइरसको महामारीविरुद्धको लडाइमा छौँ, त्यसैका कारण विगत एक महिनादेखि सिङ्गो देश लकडाउनमा रहन बाध्य भएको छ, लकडाउनका कारण पुनःनिर्माण तथा पुनस्र्थापनाका कार्यमा गम्भीर असर परेको सर्वविदितै छ, मलाई विश्वास छ, कोरोना भाइरस विरुद्धको यस लडाइमा हामी विनाशकारी भूकम्पपछि सिर्जित विपत्तिमा जस्तै संयम र साहसका साथ सामना गरेर अघि बढ्न सक्षम हुनेछौँ ।”

सन्देशमा सही नीति, सहकार्य र स्रोत व्यवस्थापन तथा परिचालनको प्रबन्ध मिलाएरै हामी यस लडाइमा विजयी हुनेछौँ भनिएको छ । प्रधानमन्त्री ओलीले पुनःनिर्माण तथा पुनःस्थापनाको अवधारणा र अपनाएको विधि विश्वका अरु देशका लागि पनि अनुकरणीय हुनसक्ने स्तरको रहेको र सबैको सहयोग, सहकार्य, दृढता र संकल्पकै कारण सम्भव भएको उल्लेख छ । पुनःनिर्माण तथा पुनःस्थापनामा सहयोग पुर्याउनु हुने स्थानीय जनसमुदाय, राजनीतिक दल तथ जनप्रतिनिधि, निर्माणकर्मी, प्राविधिक, राष्ट्रसेवक, सञ्चारकर्मी एवं राष्ट्रिय तथा अन्तरराष्ट्रिय सहयोगी सबैलाई उनले धन्यवाद दिएका छन् ।

“अहिले लकडाउनका कारण सिङ्गो अर्थतन्त्र ठप्पप्रायः नै रहेको छ, यसले अर्थतन्त्रमा पार्ने नकारात्मक असरलाई न्यून गर्न आइपरेको यस संकटको सामना गरेर अघि बढ्नुको अर्को कुनै विकल्प पनि छैन”, विज्ञप्तिमा भनिएको छ, “यसबाट केही हदसम्म भूकम्पपछिको पुनःनिर्माणका बाँकी काम पनि प्रभावित हुनपुगेका छन्, आवश्यक स्वास्थ्य उपकरणको व्यवस्थासहित अवरुद्ध पुनःनिर्माणको प्रक्रियालाई सुचारु गर्ने प्रबन्ध मिलाउन जरुरी भइसकेको छ, पुनःनिर्माण कार्यमा कुनै ढिलाइ नहोस् भनी समन्वय र प्रबन्ध मिलाउन सरकार गम्भीर र संवेदनशील छ ।”

२०७२ वैशाख १२ गते बिहान ११ बजेर ५६ मिनेटमा गोरखाको बारपाकमा केन्द्रविन्दु भई विनाशकारी भूकम्प गएको थियो । भूकम्प र त्यसपछिका पराकम्पबाट करिब नौ हजार व्यक्तिले ज्यान गुमाउनुपर्यो भने मुलुकले करिब रु सात खर्ब बराबरको आर्थिक क्षति बेहोर्नुपर्यो ।

“त्यतिबेला कतिपय, यसरी पनि सोच्दै थिए, भूकम्पबाट क्षति पुगेका लाखौँको सङ्ख्याका निजी आवास, यतिधेरै सार्वजनिक संरचना र पुरातात्विक महत्वका धार्मिक एवं सांस्कृतिक सम्पदाको पुनःनिर्माण गर्न त सकिएला रु गल्र्याम्मै ढलेको धरहरा फेरि उभ्याउन सकिएला रु यसरी पनि तर्क गरिँदै थियो,१९९० सालको भूकम्पपछि नयाँ सडक बनेझै के अब पनि नयाँ सिर्जना हुनसक्लान् रु”, सन्देशमा भनिएको छ, “भूकम्पको लगत्तै एकापसमा सहकार्य र सहयोगमा जुट्यौँ पहिले उद्धार, अनि राहत र त्यसपछि पुनःनिर्माणको अभियानमा जुट्यौँ, ‘पहिलेको भन्दा राम्रो र त्यो भन्दा झन् बलियो’ भन्ने नाराका साथ पुनःनिर्माण अभियान थाल्यौँ ।”

“फर्केर हेर्दा आज, विगतेका पाँच वर्षको अवधिमा भूकम्प प्रतिरोधी र आकर्षक कैयौँ संरचना बनाउन सफल भएका छौँ, निजी आवासतर्फ मात्रै हामीले करिब पाँच लाख घरको पुनःनिर्माण सम्पन्न गरिसकेका छौँ”,  सन्देशमा भनिएको छ, “एक लाख ९० हजार घर पुनःनिर्माणको क्रममा छन्, हालसम्म नौ वटा एकीकृत बस्तीको पुनःनिर्माण सम्पन्न भई नै सकेका छन्, थप ७० वटाको योजना स्वीकृत भई पुनःनिर्माणको क्रममा छन् । यसरी व्यवस्थित र सुन्दर एकीकृत बस्ती बनिरहेका छन्, पाँच हजार ५९८ विद्यालयको पुनःनिर्माण सम्पन्न भएको छ ।”

हाल ६६९ वटा स्वास्थ्य संस्थाको पुनःनिर्माण सम्पन्न भएको छ भने १४५ पुनःनिर्माणको क्रममा छन् । सम्पदा क्षेत्रका १७० मध्ये १०१ सांस्कृतिक तथा पुरातात्विक सम्पदाको पुनःनिर्माण सम्पन्न भइसकेको छ । थप ५४ सम्पदा पुनःनिर्माणको क्रममा रहेका छन् । ३४९सरकारी भवनको पुनःनिर्माण गरिएको छ र ४९ पुनःनिर्माणको क्रममा छन् ।

भूकम्पपछि असुरक्षित स्थानमा रहेका चार हजारभन्दा धेरै लाभग्राहीलाई सुरक्षित स्थानमा जग्गा व्यवस्था गरी नयाँ बसोबासको प्रबन्ध मिलाइएको छ । करिब नौ हजार भूमिहीन तथा सुकुम्बासीलाई जग्गाको व्यवस्थापनसहित घर निर्माण गर्ने वातावरण मिलाइएको छ । ऐतिहासिक धरोहरका रुपमा रहेका धरहरा र रानीपोखरीको अत्याधुनिक र सुन्दर पर्यटकीय गन्तव्यका रुपमा नयाँ निर्माण कार्य अघि बढेको छ । धरहराको दशौँ तल्ला ढलान भइसकेको छ ।

सम्पदा क्षेत्रमा पुनःनिर्माण सम्पन्न भएका र निर्माणको क्रममा रहेका गरी ९१ प्रतिशत प्रगति हासिल भएको छ । ३२ जिल्लाका सम्पदाको पुनःनिर्माण ४३।७ प्रतिशत सम्पन्न भइसकेका छन् । काठमाडौँ उपत्यकाका सम्पदाको पुनःनिर्माण ५९ प्रतिशत सम्पन्न भएको छ । “यसबीचमा कोरोना भाइरसको महामारी नआएको भए हाम्रो धरहरा यसका थप दुई तल्ला अग्लो ढलान भइसक्ने निश्चित थियो, मल्लकालीन नासो रानी पोखरीको आजकै दिन पुनःनिर्माण सम्पन्न गरी उद्घाटनको तयारी थियो”, सन्देशमा भनिएको छ, “नेपालको शैक्षिक जागरणको पहिलो विद्यालय दरबार हाइस्कूलको नवनिर्माण सम्पन्न भइसकेकाले त्यसको पनि सगौरव उद्घाटन हुने थियो, सिंहदरबारको रेट्रोफिटिङ र पुनर्निर्माण कार्य सम्पन्न गरी त्यहाँ पूर्ववत् प्रधानमन्त्री तथा मन्त्रिपरिषद्को सचिवालय स्थानान्तरणको तयारी गरिएको हुने थियो ।”

“शुरुदेखि नै विशेष सतर्कता अपनाएर कोरोना रोकथाम तथा नियन्त्रणका कार्य गर्दै आएका छौँ, यसबीचमा देखापरेका जुनसुकै समस्यालाई सही र सामयिक नीति, निर्णय र सुस्पष्ट योजनाका साथ सल्टाउँदै अघि बढेका छौँ, सबैको साथ, सहयोग र सजगताले गर्दा कोरोना भाइरसका कारण विश्वभर करिब दुई लाख मानिसले ज्यान गुमाउनुपरेको भए तापनि हामी कहाँ अहिलेसम्म मानवीय क्षति भएको छैन”, सन्देशमा भनिएको छ, “यस निम्ति हामीले समयमै चालेका कदमको सहीपना र नेपाली दिदीबहिनी तथा दाजुभाईको एकता र समझदारी मुख्य कारक रहेको छ, यसरी विषम् परिस्थितिका बीच अनेकन दुःखकष्ट भोग्दै कोरोना रोकथाम तथा नियन्त्रणको अभियानमा प्रत्यक्ष तथा अप्रत्यक्ष रुपमा सहयोग पु-याउनुहुने सबैलाई म हार्दिक धन्यवाद दिन चाहन्छु ।”