काठमाडौँ — बेमौसमी वर्षापछि आएको बाढी र हुरीले १६ जिल्लामा मात्रै ७ अर्ब २२ करोड रुपैयाँ बराबरको दुई लाख ५८ हजार ९२ टन धानमा क्षति पुर्‍याएको छ । लुम्बिनीका १०, प्रदेश १ का तीन र सुदूरपश्चिमका दुई जिल्लाबाट उक्त परिमाणमा धानबाली नष्ट भएको कृषि तथा पशुपन्छी विकास मन्त्रालयको प्रारम्भिक विवरण छ । धान उत्पादन हुने मुख्य पकेट क्षेत्र प्रदेश २ र वाग्मतीबाट विवरण आइसकेको छैन ।

‘अहिलेसम्म प्राप्त अनुमानित र प्रारम्भिक विवरणअनुसार करिब १० अर्ब रुपैयाँको धानबाली प्रभावित भए पनि क्षति भने ७ अर्ब २२ करोडको भएको देखिन्छ,’ मन्त्रालयका प्रवक्ता प्रकाशकुमार सन्जेलले भने, ‘सातै प्रदेशमा पत्र पठाएका थियौं । प्रदेश २ को अझै रिपोर्टिङ भइसकेको छैन ।’ अहिलेसम्म सबैभन्दा बढी लुम्बिनी प्रदेशमा ९३ हजार ५ सय ७६ हेक्टरमा असर गरेको छ । जसमध्ये ४२ हजार ४ सय २७ हेक्टरमा क्षति भएको मन्त्रालयले जनाएको छ । उक्त क्षेत्रफलबाट १ लाख ६१ हजार २ सय २३ टन धानबाली क्षति भएको छ । प्रतिटन २८ हजार रुपैयाँका दरले लुम्बिनीमा ४ अर्ब ५१ करोड ४२ लाख रुपैयाँको क्षति भएको मन्त्रालयको प्रारम्भिक विवरणमा उल्लेख छ ।

लुम्बिनीमा सबैभन्दा बढी बर्दियामा ११ हजार ५ सय ४० हेक्टरमा फलेको १ अर्ब ३५ करोड ७१ लाख रुपैयाँको धानबाली नष्ट भएको छ । दोस्रोमा कपिलवस्तुमा १० हजार ६ सय ९६ हेक्टरमा फलेको १ अर्ब १३ करोड ८० लाख रुपैयाँ बराबरको धान नष्ट भएको मन्त्रालयको अनुमान छ । सुदूरपश्चिम प्रदेशको पनि कैलाली र कञ्चनपुरमा बढी क्षति भएको कृषि मन्त्रालयले जनाएको छ । कृषि विकास निर्देशनालय डोटीका निमित्त प्रमुख यज्ञराज जोशीको नेतृत्वमा कृषि ज्ञान केन्द्र, कैलाली र कञ्चनपुरका कार्यालयका प्रमुखसहितले डुबान क्षेत्रमा गरेको अनुगमनबाट कैलालीमा करिब ५४ प्रतिशत र कञ्चनपुरमा ४२ प्रतिशत धानबालीमा क्षति पुगेको अनुमान छ । कैलालीमा ३७ हजार ८ सय र कञ्चनपुरमा १८ हजार ४ सय ८० हेक्टरमा क्षति भएको देखिन्छ ।

विज्ञापन

कृषि मन्त्रालयले भने सुदूरपश्चिममा १८ हजार हेक्टर बालीमा क्षति पुगेको दाबी गरेको छ । ‘सुदूरपश्चिममा मुख्यतः दुई जिल्ला (कैलाली र कञ्चनपुर) प्रभावित भए । ५५ हजार हेक्टरमा लगाएको बालीमा असर पुगेको छ,’ विवरणमा भनिएको छ, ‘क्षति भएको क्षेत्रफल अनुमानित १८ हजार हेक्टर हो । उक्त क्षेत्रफलबाट ६८ हजार ४ सय टन धान नष्ट भएको छ ।’ रकमका हिसाबले १ अर्ब ९१ करोड रुपैयाँको क्षति भएको बताइएको छ ।

प्रदेश १ मा करिब १५ प्रतिशत धानबाली प्रभावित भएको मन्त्रालयको भनाइ छ । उक्त प्रदेशमा ३ लाख ३६ हजार हेक्टरमा रोपाइँ भएको भूमि व्यवस्था कृषि तथा सहकारी मन्त्रालय प्रदेश १ का प्रवक्ता राजेन्द्र उप्रेतीले जानकारी दिए । त्यसमध्ये करिब ५० हजार हेक्टर प्रभावित भएको उनले बताए । मुख्यतः झापामा १३ हजार १ सय २५, सुनसरीमा ९ हजार ७ सय र मोरङमा ९ हजार ८ सय ९६ हेक्टर धानखेती प्रभावित भएको छ । ‘पालिकाहरूबाट पनि क्षतिको विवरण संकलन भइरहेको छ,’ उनले भने, ‘दुई/तीन दिनभित्र विस्तृत विवरण आउँछ ।’

संघीय कृषि मन्त्रालयले तयार पारेको प्रारम्भिक विवरणमा प्रदेश १ मा ४९ हजार ९ सय ४५ हेक्टरको धानबालीमा असर पुगेको उल्लेख छ । यसमध्ये ७ हजार ४ सय ९२ हेक्टरमा क्षति भएको जनाइएको छ । उक्त क्षेत्रफलबाट २८ हजार ४ सय ६९ टन धानबाली क्षति भएको छ । यो ८० करोड रुपैयाँ बराबरको हो । धानबालीको मुख्य पकेट क्षेत्र प्रदेश २ मा पनि करिब ५/६ प्रतिशत धानमा क्षति भएको भूमि व्यवस्था कृषि तथा सहकारी मन्त्रालय प्रदेश २ का सूचना अधिकारी मनीषकुमार पालले जानकारी दिए । ‘प्रदेश २ मा ४ लाख ३ हजार हेक्टरमा धानखेती भएको थियो । यसमध्ये करिब ५/६ प्रतिशतमा क्षति पुगेको छ,’ उनले भने ।

उत्पादन ६ प्रतिशत घट्ने

बेमौसमी वर्षाले यस वर्ष धान उत्पादन करिब ६ प्रतिशत घट्ने देखिएको छ । मनसुन समयमै सक्रिय भएर रोपाइँ राम्रो भए पनि वर्षाले धानबाली नष्ट भएपछि उत्पादन घट्न सक्ने कृषि मन्त्रालयले जनाएको छ । ‘केही क्षेत्रमा धान उत्पादन राम्रो थियो । गण्डकी प्रदेशमा गत वर्षभन्दा धेरै राम्रो उत्पादन थियो,’ प्रवक्ता सन्जेलले भने, ‘उत्पादनमा तराईको बाली महत्त्वपूर्ण हो । तर पछिल्लो पानीले ठूलो क्षति पुर्‍यायो ।’ मन्त्रालयको विवरणअनुसार २०७८ साउन २८ सम्म ९७.८९ प्रतिशत अर्थात् १३ लाख ७१ हजार ७ सय ६ हेक्टरमा रोपाइँ भएको थियो ।

२०७७/७८ मा ५६ लाख २१ हजार ७ सय १० टन धान उत्पादन भएको थियो । अघिल्लो वर्ष भने ५५ लाख ५० हजार ८ सय ७८ टन धान उत्पादन भएको थियो । उत्पादन ७० हजार ८ सय ३२ टन बढे पनि आयात प्रशस्त छ । अहिले भने थप उत्पादन घट्ने देखिएको हो । ‘यसपालिको उत्पादन ६० लाख टन पुग्ने अनुमान थियो,’ अर्थविद् केशव आचार्यले भने, ‘अहिले मासिक करिब ३ अर्ब रुपैयाँको चामल आयात भइरहेको छ । उत्पादन नै घट्दा थप व्यापार घाटा बढ्ने देखिन्छ ।’ जीडीपीमा कृषि क्षेत्रको योगदान २५ प्रतिशत छ । यसमा धानको योगदान १६ प्रतिशत छ । धानको मुख्य पकेट क्षेत्र भनेको प्रदेश २, ५ र १ हो । केही जिल्लामा धानसँगै गहुँमा पनि क्षति पुगेको छ । त्यसो हुँदा अर्थतन्त्रलाई थप असर पुग्छ ।

राहत माग्दै किसानले भेटे मन्त्री

वर्षाबाट पीडित किसानका लागि तत्काल राहत एवं पुनःस्थापना माग गर्दै पाँच वटा किसान संगठनले कृषि तथा पशुपन्छी विकासमन्त्री महेन्द्र राय यादवलाई भेटेका छन् । राष्ट्रिय कृषक समूह महासंघ, सामुदायिक वन उपभोक्ता महासंघ, सिँचाइ जल उपभोक्ता महासंघ, फियान र खाद्य अधिकारका लागि राष्ट्रिय सञ्जालले शुक्रबार मन्त्री यादवलाई ज्ञापन बुझाउँदै कृषि संकटग्रस्त क्षेत्र घोषणा गरी प्राकृतिक विपत्तिबाट प्रभावित परिवारलाई तत्काल राहत तथा क्षतिपूर्ति उपलब्ध गराउन माग गरेका छन् ।

वर्षाले पाँच लाख हेक्टरभन्दा बढी जमिनमा लगाइएको धानबाली पूर्ण रूपमा नष्ट भएको उनीहरूको भनाइ छ । गहुँ र आलुबालीमा समेत क्षति पुगेको जनाइएको छ । ‘परालसमेत खेतमै कुहिएकाले पशु आहार नष्ट भएको छ,’ राष्ट्रिय कृषक समूह महासंघका अध्यक्ष नवराज बस्नेतले भने, ‘प्रकोपबाट प्रभावित किसान परिवारलाई खेती भित्र्याउन तत्काल सहयोग उपलब्ध गराउन माग गरेका छौं ।’